Ιερά Μονή Μεγάλου Σπηλαίου (Ιερά Μονή Κοιμήσεως της Θεοτόκου)

Στο άνοιγμα ενός μεγάλου σπηλαίου στον κατακόρυφο βράχο, στη δυτική πλαγιά του όρους Χελμός, 11 χιλιόμετρα βορειοανατολικά των Καλαβρύτων, κυριολεκτικά κρεμασμένη επάνω από το φαράγγι του Βουραϊκού ποταμού και πλήρως εναρμονισμένη με το τοπίο, δεσπόζει η επιβλητική ιστορική μονή της Κοίμησης της Θεοτόκου.

Πρόκειται για μία από τις παλαιότερες μονές της Ελλάδας, που σύμφωνα με την παράδοση ιδρύθηκε το 362 από τους αδελφούς μοναχούς Συμεών και Θεόδωρο από τη Θεσσαλονίκη, οι οποίοι ανακάλυψαν την εικόνα της Παναγίας στο σπήλαιο, με τη βοήθεια της οσίας Ευφροσύνης.

Στη μακραίωνη ιστορία της η μονή υπέστη σοβαρές καταστροφές, το 840, το 1400, και το 1640, ενώ το 1641 ανοικοδομήθηκε εκ βάθρων. Θεωρείται προπύργιο της επανάστασης του 1821, καθώς πολλοί μοναχοί της ήταν μέλη της Φιλικής Εταιρείας και ενίσχυσαν έμπρακτα τον αγώνα. Περίπου έναν αιώνα μετά την απελευθέρωση, το 1934, το καθολικό της καταστράφηκε από φωτιά και το 1937 οικοδομήθηκε νέος ναός. Το 1943 οι Γερμανοί λεηλάτησαν και πυρπόλησαν τη μονή, και εκτέλεσαν τους μοναχούς και τους επισκέπτες της. Μετά την τελευταία αυτή καταστροφή, τα κτήρια ανοικοδομήθηκαν στο σύνολό τους.

Το συγκρότημα της μονής είναι οκταώροφο, κτισμένο στο άνοιγμα του βράχου με το σχεδόν κατακόρυφο μέτωπο που φθάνει σε ύψος περίπου 120 μέτρα.
Το καθολικό είναι λαξευμένο στον βράχο, στον τρίτο όροφο. Αρχιτεκτονικά ανήκει στον τύπο του σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με δύο νάρθηκες και εσωτερικά κοσμείται με τοιχογραφίες του 17ου και του 19ου αιώνα. Διαθέτει αξιόλογο ξυλόγλυπτο τέμπλο και μαρμαροθετήματα, ενώ εξέχουσα θέση κατέχει η εικόνα της Παναγίας Βρεφοκρατούσας. Είναι κατασκευασμένη από κηρομαστίχη και θεωρείται έργο του ευαγγελιστή Λουκά. Η μονή διαθέτει πλούσια βιβλιοθήκη και ένα φροντισμένο μουσείο με σπάνια βιβλία και χειρόγραφα διακοσμημένα με θαυμάσιες μικρογραφίες, καθώς και λείψανα αγίων και μοναδικά κειμήλια, από τα οποία ξεχωρίζει ένα σπάνιο λάβαρο με τις μορφές τριών βυζαντινών αυτοκρατόρων.

Η μονή είναι ανδρική και εορτάζει στις 15 Αυγούστου, στις 14 Σεπτεμβρίου και στις 18 Οκτωβρίου (εορτή Αγίου Λουκά και κτητόρων).