Ι. Ν. Παναγίας Αγιάσου (Ι. Ν. Κοιμήσεως της Θεοτόκου)

Στο κέντρο της Αγιάσου βρίσκεται ένα από τα σπουδαιότερα προσκυνήματα της Λέσβου, ο εντυπωσιακός ναός της Κοίμησης της Θεοτόκου. Η ιστορία του είναι άρρηκτα δεμένη με την εικόνα της Παναγίας με την επιγραφή «Αγία Σιών», σε παραφθορά της οποίας οφείλεται η ονομασία του οικισμού.

Ο ναός οικοδομήθηκε το 1170-1173 για να στεγάσει την εικόνα που είχε φέρει μαζί με άλλα κειμήλια από τα Ιεροσόλυμα ο ιερομόναχος Αγάθων ο Εφέσιος τον 9ο αιώνα, την εποχή της εικονομαχίας. Η εικόνα αρχικά φυλασσόταν σε γειτονική μονή, ενώ στη σημερινή θέση του ναού είχαν μεταφερθεί τα οστά του Αγάθωνα. Με κέντρο τον ναό διαμορφώθηκε μονή και σταδιακά γύρω της αναπτύχθηκε ο οικισμός. Η μονή διαλύθηκε το 1783, ο ναός έγινε ενοριακός, και το 1806 κατεδαφίστηκε λόγω προβλημάτων στατικότητας για να ανεγερθεί νέος, ο οποίος, όμως, καταστράφηκε από φωτιά το 1812, λίγο πριν από την ολοκλήρωσή του. Ο σημερινός ναός οικοδομήθηκε το 1815 και ανακαινίσθηκε εσωτερικά για τελευταία φορά το 1977.

Είναι μεγάλη τρίκλιτη βασιλική με τετράρριχτη στέγη και νάρθηκα με κιονοστοιχία που προεκτείνεται στις πλευρές του κτηρίου. Το ιερό έχει τρεις Άγιες Τράπεζες, από τις οποίες η δεξιά είναι αφιερωμένη στον Άγιο Χαράλαμπο και η αριστερή στον Άγιο Νικόλαο.
Το εσωτερικό του ναού έχει πλούσιο διάκοσμο που ολοκληρώθηκε το 1838, όπως αναφέρει επιγραφή στον νάρθηκα. Το θαυμάσιο μαρμάρινο τέμπλο αρχικά ήταν μικρότερο σε ύψος και το ανώτερο τμήμα του είναι ξύλινη προσθήκη με τόσο καλή επεξεργασία που δεν επιτρέπει τη διάκριση των υλικών. Σε ιδιαίτερο προσκυνητάρι φυλάσσεται η εικόνα της Παναγίας, η παλαιά εικόνα που αποκαλύφθηκε κρυμμένη σε ειδική θήκη πίσω από το πιστό αντίγραφό της, ενώ υπάρχουν πολλές ακόμη αξιόλογες φορητές εικόνες που χρονολογούνται από τον 10ο έως τον 19ο αιώνα. Ο ναός πλαισιώνεται από ξενώνα, πνευματικό κέντρο, λαογραφικό και εκκλησιαστικό μουσείο με πολλά και πολύτιμα κειμήλια, και πανηγυρίζει στις 15 Αυγούστου.

Την παραμονή της εορτής, χιλιάδες πιστοί προσέρχονται στην Αγιάσο με τα πόδια από κάθε γωνιά του νησιού.