Ιερά Μονή Παναγίας Χοζοβιωτίσσης

Στη νότια, απόκρημνη ακτή της Αμοργού, φωλιασμένη μέσα στα πανύψηλα βράχια, ορατή μόνο από το πέλαγος, ξεχωρίζει η ολόλευκη μονή της Παναγίας Χοζοβιώτισσας, το σπουδαιότερο μνημείο του νησιού. Είναι αφιερωμένη στα Εισόδια της Θεοτόκου και η ονομασία της σχετίζεται με τα Χόζοβα των Αγίων Τόπων, από όπου προήλθε η εικόνα της Παναγίας «Χοζιβίτισσας».

Ο πρώτος πυρήνας της ανάγεται στον 9ο αιώνα, στην εποχή της εικονομαχίας, και συμπίπτει με την έλευση της εικόνας από τους Αγίους Τόπους. Ως κτήτοράς της αναφέρεται ο αυτοκράτορας Αλέξιος Α΄ Κομνηνός, που το 1088 την ανοικοδόμησε εκ βάθρων. Η μονή ήταν σταυροπηγιακή και συνέχισε να λειτουργεί στην περίοδο της Βενετοκρατίας, μάλιστα το 1686 έγιναν σημαντικές επεκτάσεις και μετατροπές στο κτήριό της. Στα χρόνια της Τουρκοκρατίας διατήρησε την ευημερία, τα προνόμια και την τεράστια περιουσία που είχε όχι μόνο στην Αμοργό, αλλά και σε πολλά νησιά του Αιγαίου, και συνέβαλε σημαντικά στην πνευματική ζωή του νησιού. Χαρακτηριστικό είναι, ότι το 1829 ίδρυσε το γυμνάσιο στη Χώρα, ένα από τα πρώτα σχολεία του ελληνικού κράτους.

Στη μακραίωνη ιστορία του, το κτήριο έχει υποστεί λεηλασίες, φυσικές φθορές από πτώσεις λίθων, ανακαινίσεις και επιδιορθώσεις, που έχουν αλλοιώσει την αρχική του μορφή. Σήμερα η όψη του είναι λιτή και απέριττη, έχει μήκος περίπου 40μ., ενώ το πλάτος του δεν ξεπερνά τα 5μ. Διαρθρώνεται σε οκτώ «ορόφους», που συνδέονται με στενές κλίμακες, και στο δαιδαλώδες εσωτερικό του κυριαρχούν καμάρες και τόξα. Το παλαιότερο τμήμα της μονής είναι στο ψηλότερο σημείο, η μικρή βραχοσπεπής εκκλησία και μερικά κελλιά στις σχισμές του βράχου. Το καθολικό είναι μικρός μονόχωρος ναός διαμορφωμένος σε κοιλότητα του βράχου και στο εσωτερικό του φυλάσσονται οι δύο εικόνες της Παναγίας. Σε ειδικό χώρο εκτίθενται μερικά από τα πλούσια κειμήλια της μονής, που χρονολογούνται από τον 11ο έως τον 18ο αιώνα.

Η μονή είναι ανδρική και εορτάζει στις 21 Νοεμβρίου.