Ι. Ν. Ζωοδόχου Πηγής

Ιερός ναός Ζωοδόχου Πηγής

Μέσα στον αστικό ιστό της πόλης ξεπροβάλει ένας ναός γεμάτος μνήμες και ιστορικές στιγμές. Ήταν 6 Νοεμβρίου του 1844 όταν 141 κάτοικοι του τότε προαστείου της Νεαπόλεως των Αθηνών ζήτησαν από το Υπουργείο να τους δοθεί η άδεια ανοικοδόμησης ενός ναού αφιερωμένου στην Υπεραγία Θεοτόκο τη Ζωοδόχο Πηγή.

Η ανέγερση ξεκίνησε το 1846 και ολοκληρώθηκε έξι χρόνια μετά σε σχέδια του αρχιτέκτονα Δημητρίου Ζέζου και στο οικόπεδο που δώρισε ο Διδάσκαλος του Γένους, Γεώργιος Γεννάδιος. Επρόκειτο για μία τρίκλιτη βασιλική με επιμήκη κάτοψη σχήματος ορθογωνίου παραλληλογράμμου. Το 1900 οικοδομήθηκε το κωδωνοστάσιο και το 1950 ο ναός επεκτάθηκε προς τη νότια πλευρά, με την προσθήκη κλίτους, στο οποίο υπάρχει γυναικωνίτης και υπόγειο. 

Εξωτερικά, στην ανατολική πλευρά, μπορεί να παρατηρήσει κανείς τα τρία φατνώματα των ισάριθμων κογχών του Ιερού Βήματος του Ναού με τις κεραμοσκεπές και τα διακοσμητικά ακροκέραμα και γείσα. Στο κεντρικό φάτνωμα, στην τρίπλευρη επιφάνεια που σχηματίζεται υπάρχουν τρίλοβα παράθυρα και φεγγίτες, ενώ στα πλευρικά φατνώματα υπάρχουν μονόλοβα παράθυρα. 

Στη δυτική πλευρά, μια μαρμάρινη σκάλα οδηγεί στην κεντρική είσοδο του ναού. Εκεί, μπορεί να θαυμάσει κανείς την ψηφιδωτή παράσταση της Υπεραγίας Θεοτόκου, όπου εικονίζεται όρθια, με ανοιχτά χέρια και το Χριστό μπροστά της, ενώ στο κάτω μέρος της παράστασης υπάρχει λάρνακα γεμάτη με ζωογόνο νερό από την πηγή της. 

Στο εσωτερικό του ναού, ο νάρθηκας χωρίζεται από τον κυρίως ναό με δύο πεσσούς, ενώ στον κυρίως ναό είναι αδύνατο να μην παρατηρήσει κανείς τους οχτώ υπέροχους μαρμάρινους κίονες ύψους 5,50 μέτρων με τετράγωνες βάσεις και κιονόκρανα διακοσμημένα με ανάγλυφα φυτόμορφα σχέδια. Το Ιερό Βήμα αποτελείται από τρεις χώρους που μεταξύ τους χωρίζονται με μεγάλους πεσσούς και επικοινωνούν με αψιδωτά ανοίγματα. Ο ναός είναι τρισυπόστατος. Η κεντρική κόγχη είναι αφιερωμένη στη Ζωοδόχο Πηγή, η βόρεια στον Άγιο Ιωάννη το Χρυσόστομο και η νότια στον Άγιο Χαράλαμπο. 

Ο εκπληκτικός ναός της Παναγίας Ζωοδόχου Πηγής κοσμείται από τοιχογραφίες διαφόρων καλλιτεχνικών φάσεων με πιο αξιόλογες εκείνες του Ακαδημαϊκού ζωγράφου Αναστασίου Λουκίδη. Ο Λουκίδης, κατά τη χρονική περίοδο, 1931 – 1933, άφησε την προσωπική του σφραγίδα στο ναό, υιοθετώντας τον αναγεννησιακό ρυθμό. 

Το 1934, ο αγιογράφος, Θωμόπουλος, επιμελήθηκε κάποιες σκηνές στο Ιερό Βήμα και το 1950, ο Γεραλής, αγιογράφησε το νεότερο νότιο κλίτος του ναού. Μία ζώνη ζωγραφικού διακόσμου μέσα στο Ιερό Βήμα έφερε την υπογραφή του αγιογράφου Καρδαμάκη. Οι εργασίες συντήρησης των τοιχογραφιών του ναού αποκάλυψαν τα έργα του Λουκίδη και στη ζώνη αυτή, κάτω από τις τοιχογραφίες του Καρδαμάκη.   

Ο Λουκίδης, οραματίστηκε και αποτύπωσε με εξαίσιο τρόπο μια σύζευξη ανάμεσα στην εκκλησιαστική παράδοση και τη σύγχρονη τέχνη. Δεσπόζει η χρωματική παλέτα που χρησιμοποίησε στα έργα του, όμως, δυστυχώς, ο χρόνος, έχει αλλοιώσει σε μεγάλο βαθμό την ένταση των χρωμάτων. Οι ιερατικές μορφές του Λουκίδη είναι αυστηρές και αγέρωχες. Στις παραστάσεις ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζουν οι χρωματικές ταινίες, οι οποίες δείχνουν να διχοτομούν, αλλά και να συνδέουν παράλληλα, με εκπληκτικό τρόπο τις αγιογραφίες.  

Μπαίνοντας στο ναό, εντυπωσιάζει η μνημειώδης πομπή αγίων μορφών στον κεντρικό θόλο μέσα στο χρυσό κάμπο. Οι παραστάσεις θυμίζουν ψηφιδωτά παλαιοχριστιανικών ναών. Στην κεντρική κόγχη του ιερού βήματος δεσπόζει η Πλατυτέρα των Ουρανών. Κάτωθεν, εικονίζονται δύο σειρές αγγέλων. Στη βόρεια κόγχη, μέσα σε χρυσό φόντο, αιχμαλωτίζει τα βλέμματα Άγγελος με φτερά. Κρατά βιβλίο στο οποίο αναγράφεται από τη μία πλευρά η φράση «εγώ ειμί το φως του κόσμου». Αντίστοιχα, στη νότια κόγχη, έτερος Άγγελος, επίσης σε χρυσό φόντο κρατά βιβλίο όπου αναγράφεται «ἰδοὺ ἡ παρθένος ἐν γαστρὶ ἕξει, καὶ τέξεται υἱόν, καὶ καλέσουσι τὸ ὄνομα αὐτοῦ ᾿Εμμανουήλ». 

Στην οροφή του υπερώου ξεχωρίζει η παράσταση της Δημιουργίας του Σύμπαντος. Ο δυτικός τοίχος κοσμείται από την παράσταση του Θεού, ένθρονου, ανάμεσα σε αγγέλους, να επιβλέπει τα δημιουργήματά του. Στη βορειοδυτική πλευρά κυριαρχεί έργο του Λουκίδη, στο οποίο απεικονίζεται η εκδίωξη των Πρωτοπλάστων από τον Παράδεισο. 

Ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι φορητές εικόνες του ναού με κυριότερες τις εφέστιες εικόνες της Ζωοδόχου Πηγής και του Αγίου Χαραλάμπους. Είναι τοποθετημένες σε μαρμάρινα προσκυνητάρια εκατέρωθεν της κεντρικής εισόδου και φέρουν αργυρά πουκάμισα. Μάλιστα, η εικόνα της Ζωοδόχου Πηγής είναι πανομοιότυπη με αυτή του ζωγράφου Τσέκολι, η οποία βρίσκεται στην Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής Πόρου. Εικονίζεται η Θεοτόκος ανάμεσα σε νέφη. Φέρει χρυσό φωτοστέφανο και κορώνα. Κρατά σκήπτρο στο δεξί χέρι και με το αριστερό περιτυλίγει τα πόδια του μικρού Χριστού.

Το αισθητικό κάλος του ναού ολοκληρώνει ο πανέμορφος αύλειος χώρος, στον οποίο σώζεται περίτεχνη βρύση με λεκάνη στην οποία έπλεναν οι πιστοί τα χέρια τους πριν εισέλθουν στο ναό.