Στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης, στο κέντρο της Αθήνας, βρίσκεται το γραφικό εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης, ασφυκτικά περικυκλωμένο από το σύγχρονο κτίριο που για πολλά χρόνια στέγαζε το Υπουργείο Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων.
Ο ναΐσκος οικοδομήθηκε κατά τον 16ο αιώνα επάνω σε ερείπια αρχαίου ιερού του Ηρακλή και ήταν μετόχι της Μονής Πεντέλης, ενώ στην ίδια περιοχή υπήρχε και παλαιοχριστιανική βασιλική. Ονομαζόταν του Μεντελιώτη ή του Ροδακιού, από το όνομα της συνοικίας.
Η ονομασία Αγία Δύναμις αναφέρεται στην Παναγία και δόθηκε γιατί σε αυτή κατέφευγαν οι επίτοκες Αθηναίες προκειμένου να πάρουν δύναμη και να φέρουν στον κόσμο γερά παιδιά. Για τον λόγο αυτό ο εορτασμός του ναού γίνεται στις 9 Σεπτεμβρίου, ημέρα του Γενεσίου της Θεοτόκου.
Σύμφωνα με την παράδοση, λίγο πριν από την επανάσταση του 1821, στο μετόχι κατασκευάζονταν πυρομαχικά, φανερά για λογαριασμό των Τούρκων, αλλά τα περισσότερα διοχετεύονταν κρυφά στους Έλληνες. Κατά τη διάρκεια της επανάστασης το εκκλησάκι καταστράφηκε και τότε φαίνεται ότι χάθηκαν ιερά λείψανα και κειμήλια που είχαν φυλαχθεί από τους μοναχούς. Τα υπόλοιπα κτίρια από το συγκρότημα του μετοχίου κατεδαφίστηκαν πιθανότατα κατά τη διάνοιξη της οδού Μητροπόλεως, στα χρόνια μετά την απελευθέρωση. Ο ναός αναστηλώθηκε το 1912, ενώ στη δεκατετία του 1950, όταν οικοδομήθηκε το κτίριο του υπουργείου, ο χώρος του περιορίστηκε στη σημερινή του μορφή. Το 1963 προστέθηκε επάνω από την είσοδό του το κωδωνοστάσιο.
Ο μικρός ναός ανήκει στον τύπο της μονόκλιτης καμαροσκέπαστης βασιλικής. Οι τοίχοι του διακοσμούνται με τοιχογραφίες στις οποίες διακρίνονται μεταξύ άλλων οι μορφές της Αγίας Αικατερίνης, της Αγίας Κυριακής, της Αγίας Φιλοθέης, του Αγίου Ιερόθεου, του Αγίου Δημητρίου, καθώς και η αποτομή της κεφαλής του Προδρόμου. Κάτω από το δάπεδο του ιερού υπάρχει μεγάλη υπόγεια σπηλιά βάθους περίπου 15 μέτρων, που συνεχίζει σε στοά.
Ιερός Ναός Αγίας Δυνάμεως (οδού Μητροπόλεως)
Μέσα στο πολύβουο κέντρο της πόλης των Αθηνών, στο ύψος της πάλαι ποτέ συνοικίας του Ροδακιού και στη συμβολή των οδών Μητροπόλεως και Πεντέλης, πέντε αιώνες, τώρα, στέκει όρθιο το μικρό και ταπεινό εκκλησάκι της Αγίας Δύναμης, το οποίο είναι αφιερωμένο στην Παναγία και συγκεκριμένα, στο Γενέσιον της Θεοτόκου. Σύμφωνα με την παράδοση, εκεί κατέφευγαν οι επίτοκες παρακαλώντας την Παναγία να τους δώσει δύναμη κατά τη διάρκεια του τοκετού.
Όπως μαρτυρούν οι αρχαιολογικές έρευνες, ο ναός χτίστηκε πάνω στα ερείπια ειδωλολατρικού ιερού αφιερωμένου στον ημίθεο Ηρακλή, τον πιο δυνατό ήρωα της ελληνικής μυθολογίας. Κατά τη διάρκεια των πρόσφατων εργασιών αναστήλωσης και αναπαλαίωσης, βρέθηκε παλαιότερη τρίκλιτη βασιλική, πιθανότατα του 11ου αιώνα, ενώ ο σημερινός ναΐσκος είναι κτίσμα του 16ου αιώνα.
Υπήρξε μεγάλο σε έκταση μετόχι της Ιεράς Μονής Πεντέλης, με σημαντική αγροτική παραγωγή και ζώα. Μάλιστα, πολλοί Πατέρες της μονής, το χειμώνα, όταν ήθελαν να αποφύγουν το κρύο και το χιόνι της Πεντέλης, διέμεναν για κάποιο χρονικό διάστημα στο Μετόχι. Όταν απαλλοτριώθηκαν τα κτήματα της μονής για να γίνει η διάνοιξη της οδού Μητροπόλεως, το Μετόχι παρήκμασε. Το 1951, ο ναός περικυκλώθηκε από κτίσμα στο οποίο, αρχικά, στεγάστηκε για πολλά χρόνια το Υπουργείο Παιδείας, ενώ σήμερα στεγάζεται πολυτελές ξενοδοχείο. Από το όνομα της συνοικίας, το Μετόχι ονομάστηκε Μετόχι του «Ροδακιού». Ήταν, επίσης, γνωστό ως Παναγιά η «Μεντελίτισσα» ή και «Μεντελιώτισσα», ονομασία, η οποία προήλθε από γλωσσική παραφθορά του «Πεντελίτισσα».
Η Αγία Δύναμη είναι μονόκλιτη, καμαροσκέπαστη βασιλική με ξύλινη στέγη, για την κεράμωση της οποίας χρησιμοποιήθηκαν μεγάλοι κοίλοι στρωτήρες και σωληνωτοί καλυπτήρες. Όπως μπορεί να παρατηρήσει κανείς, πολλά μέλη αρχαίου ναού βρίσκονται διάσπαρτα στους τοίχους της, πράγμα που σημαίνει ότι χρησιμοποιήθηκαν ως δομικά υλικά στην ανέγερση του μικρού αυτού ναού. Στην ανατολική του πλευρά, διαγράφονται τρεις ημικυκλικές αψίδες, με μεγαλύτερη την κεντρική, η οποία εξέχει εξωτερικά, ενώ οι άλλες δύο πλάγιες είναι μικρότερες και εγγράφονται στο εσωτερικό του τοίχου. Στη δυτική πλευρά βρίσκεται η θύρα του ναού, η οποία φέρει μαρμάρινο πλαίσιο με χριστιανικά σύμβολα.
Τα παράθυρα του ναού είναι στενά, σχετικά μικρά και μοιάζουν με πολεμίστρες. Στο εσωτερικό μέρος, στο βόρειο τοίχο, διακρίνονται οι τοιχογραφίες της Αγίας Μαρίνας, της Αγίας Ειρήνης, της Αγίας Παρασκευής, του Αγίου Δημητρίου και του Αγίου Ιεροθέου. Τοιχογραφίες υπάρχουν και στο νότιο τοίχο, όπως αυτές της Αγίας Φιλοθέης, της Αποτομής της Κεφαλής του Ιωάννου του Προδρόμου, της Αγίας Αικατερίνης και της Αγίας Κυριακής.
Ο ναός συνδέεται άρρηκτα με την προεπαναστατική περίοδο του 1821. Σύμφωνα με τον π. Κύριλλο Δέγλερη, τον τότε ηγούμενο της Μονής Πεντέλης, πολύ κοντά στο ναό, σε κτίσμα του Μετοχίου, ο Παυλής Αλεξίου, ο επονομαζόμενος Μαστροπαυλής ή «Μπαρουξής», κατασκεύαζε κατά τη διάρκεια της ημέρας πυρομαχικά για λογαριασμό των Τούρκων. Τα πυρομαχικά αυτά προοριζόταν για την Οθωμανική φρουρά που είχε αναλάβει την άμυνα του κάστρου της Ακρόπολης. Όμως, ο Μαστροπαυλής, κρυφά από τους Τούρκους, δούλευε με πυρετώδεις ρυθμούς και τη νύχτα με σκοπό να κατασκευάσει πυρομαχικά για λογαριασμό των Ελλήνων. Η κυρά - Μανώλαινα του Μπινιάρη τα παρελάμβανε, τα έκρυβε μέσα στα καλάθια με τα άπλυτα ρούχα που πήγαινε δήθεν να πλύνει στο ποτάμι και τα παρέδιδε στα χέρια των Ελλήνων αγωνιστών.
Κατά τα χρόνια της Επανάστασης του 1821, σε υπόγειο χώρο του ναού, οι Πατέρες της Μονής είχαν κρύψει ιερά λείψανα Αγίων, πολύτιμα άμφια, ιερά σκεύη, πατριαρχικά σιγίλια καθώς και τουρκικά διατάγματα σχετιζόμενα με προνόμια της Μονής. Δυστυχώς, όλα χάθηκαν όταν οι ορδές του Ομέρ Βρυώνη κατέστρεψαν τα πάντα. Οι φθορές που υπέστη το εκκλησάκι, αλλά και ολόκληρη η πόλη της Αθήνας ήταν ανυπολόγιστες. Αναστηλώθηκε το 1912.
Πληροφορίες
Επιπλέον
Διεύθυνση:
Μητροπόλεως & Πεντέλης, Σύνταγμα, Τ.Κ. 10557
Χρονολόγηση:
16ος αιώνας
Περίοδος:
Μεταβυζαντινή
Πανηγυρίζει:
9 Σεπτεμβρίου - Γενέσιον της Θεοτόκου
Ιερά Μητρόπολη:
Ιερά Αρχιεπισκοπή Αθηνών
Φορέας προστασίας:
Εφορεία Αρχαιοτήτων Αθηνών
Πρόσβαση:
Μετρό Στ. Σύνταγμα
