Καθολικό Μονής Πετράκη (Μονή Ασωμάτων Ταξιαρχών)

Ιερά Μονή Ασωμάτων Πετράκη

Στην καρδιά της πολύβουης πρωτεύουσας στέκει ένα σημαντικό μνημείο της Ορθοδοξίας, η περιώνυμη Ιερά μονή των Αγίων Ασωμάτων (Ταξιαρχών), η επονομαζόμενη Πετράκη. Η προσφορά της μονής όχι μόνο σε πνευματικό αλλά τόσο σε εθνικό όσο και κοινωνικό επίπεδο είναι ανεκτίμητη. 

Η ανέγερση του πρώτου μικρού ναού χρονολογείται στις αρχές του 10^ου αιώνα μ.Χ.. Το εξωκκλήσι αυτό, βυζαντινής αρχιτεκτονικής, χτίστηκε με αργολιθοδομή. Η συνεχής λειτουργία του ναού είχε σαν αποτέλεσμα την έντονη καταπόνησή του, ώσπου τον 17ο αιώνα ήταν απολύτως «σεσαθρωμένος και πανέρημος». Τότε, το 1673 μ.Χ., ο πελοποννήσιος ιερομόναχος Παρθένιος Πετράκης, έρχεται στην Αθήνα, ανακαινίζει το ναό και ιδρύει τη μονή. Σχετική επιγραφή που σώζεται πάνω από τον νοτιοδυτικό κίονα όπου αναφέρει την ανακαίνιση της Μονής από τον  ιερομόναχο Παρθένιο Πετράκη.

Το καθολικό ανήκει στον τύπο του σύνθετου τετρακιόνιου σταυροειδούς εγγεγραμμένου ναού με τρούλο. Το 15^ο αιώνα αντικαταστάθηκε ο μικρός βυζαντινός νάρθηκας, λείψανα του οποίου μπορεί να διακρίνει κανείς στους πλάγιους τοίχους του σημερινού εσωνάρθηκα και το 19ο αιώνα προστέθηκε και εξωνάρθηκας. Οι δύο μικροί νάρθηκες ενοποιήθηκαν αρμονικά, με την τοιχοποιία τους, χαρακτηριστική της εποχής της τουρκοκρατίας, να είναι αργοί λίθοι με θραύσματα κεραμιδιών και τούβλων τα οποία ενοποιήθηκαν με τη χρήση κονιάματος.    

  Ο ναός αποτελούσε μοναδικό δείγμα σύνθετου σταυροειδούς τύπου στον Ελλαδικό χώρο του 10ου αιώνα μ.Χ., όμως εξαιτίας των πολλών παρεμβάσεων, επισκευών και ανακατασκευών την περίοδο της Τουρκοκρατίας αλλά και μεταγενέστερα, η μορφή του μνημείου άλλαξε. Ποτέ όμως δεν έχασε τη βυζαντινή του ταυτότητα, αφού διατήρησε τα βασικά του χαρακτηριστικά. Τον τρούλο στηρίζουν τέσσερις μονόλιθοι κίονες με ιωνικά και κορινθιακά κιονόκρανα. Δύο κίονες μέσα στο ιερό και άλλοι δύο στον κυρίως ναό. Η τοιχοποιία του ναού ακολουθεί το πλινθοπερίβλητο σύστημα, ενώ ο εντοιχισμός λαξευτών λίθων και κομματιών μαρμάρου από αρχαιότερο κτίσμα, έχει καθαρά διακοσμητικό χαρακτήρα.   

Το μνημείο αποτελείται από τρεις κόγχες, οι οποίες και από την εσωτερική αλλά και την εξωτερική τους πλευρά είναι ημικυκλικές. Η κεντρική κόγχη, είναι παλαιότερη και μεγαλύτερη από τις άλλες και μάλλον πρόκειται για παλαιοχριστιανική επιβίωση ενώ στο  ύψος της ενάρξεως φέρει ανάγλυφο γείσο που αποτελείται από σειρές σχηματοποιημένων ανθεμίων εναλλασσόμενων με σταυρούς. Έχει τρίλοβο παράθυρο, του οποίου οι λοβοί χωρίζονται με λεπτούς μαρμάρινους κιονίσκους που φέρουν ανάγλυφα κιονόκρανα έχουν σταυρό με τέσσερα φύλλα κισσού, με μικρό στέλεχος προς την εσωτερική πλευρά του ναού. Στην εξωτερική πλευρά φέρει ανθέμιο με κισσόφυλλα στην κορυφή. Οι δύο πλάγιες κόγχες έχουν η καθεμιά από ένα δίλοβο παράθυρο.

Ο σημερινός τρούλος του ναού προέρχεται από μετασκευή του αρχικού και χρονολογείται γύρω στο 15^ο αιώνα μ.Χ.. Όλη την περιφέρεια του τρούλου περιτρέχουν δύο οδοντωτές ταινίες. Πρόκειται για κράμα κυκλικού και οκταγωνικού τρούλου με κοίλες πλευρές και καμπυλόσχημες γωνίες, εναλλάξ διάτρητος, σχηματίζοντας τέσσερα μικρά παράθυρα με πλούσιο κεραμικό διάκοσμο. Ο τρούλος του εσωτερικού νάρθηκα είναι πιο μικρός και λιγότερο κομψός από τον κεντρικό. Μέσω τριών πυλών μπορεί ο επισκέπτης να φτάσει στον κυρίως ναό, με τη μεσαία πύλη να είναι ευμεγέθης και αψιδωτή, σε αντίθεση με τις πλάγιες που είναι σαφώς μικρότερες.  

Η αγιογράφηση του Καθολικού πραγματοποιήθηκε σε τρεις φάσεις. Η πρώτη φάση χρονολογείται κατά το 15^ο αιώνα, όπου σώζονται λίγα υπολείμματα στο ιερό βήμα. Κατά τη δεύτερη φάση, το 1719, ιστορήθηκε ο κυρίως ναός, από το γνωστό αγιογράφο της εποχής, Γεώργιο Μάρκο, ο οποίος αγιογράφησε το ναό με νωπογραφίες κρητικής τεχνοτροπίας. Οι τοιχογραφίες του εσωτερικού και εξωτερικού νάρθηκα κατατάσσονται στην τρίτη φάση και είναι έργα του σύγχρονου αγιογράφου Καρούσου. 

Οι τοιχογραφίες του κυρίως ναού ξεκινούν σε ύψος 1,5 μ. από το έδαφος. Στους περιμετρικούς τοίχους απεικονίζονται άγιοι και σε άλλα σημεία του ναού ζωγραφίζονται σκηνές από την Αγία Γραφή. Στον τρούλο εικονίζεται ο παντοκράτορας Θεός, τον οποίο περιτρέχει στενή ταινία. Κάτω από τον τρούλο, στα σφαιρικά τρίγωνα, παρατηρεί κανείς τους τέσσερις Ευαγγελιστές. Στις καμάρες εικονίζονται οι οίκοι του Ακαθίστου Ύμνου και στην προέκταση προς το Άγιο Βήμα απεικονίζεται η Παναγία, η οποία έγινε η γέφυρα για να ενωθεί ο ουρανός με τη γη. 

Στην αυλή της μονής, μπορεί κανείς να αντικρίσει τμήματα μονόλιθων μαρμάρινων κιόνων. Μικρή αρχαία επιτύμβια πλάκα, στην οποία εικονίζεται άνθος στο επάνω μέρος και επιγραφή στο κάτω, σώζεται δίπλα στον τάφο του διδασκάλου του γένους, Κωνσταντίνο Οικονόμου. Μαρμάρινη βυζαντινή σαρκοφάγος σώζεται χωρίς κάλυμμα και είναι τοποθετημένη στο μέσο της νότιας πλευράς του καθολικού. Τέλος στη βόρεια πλευρά του καθολικού έχουν εντοιχιστεί αρχιτεκτονικά βυζαντινά τμήματα κιόνων, επιστυλίων και πλακών με γλυπτά. Αυτό μπορεί να οδηγήσει στο συμπέρασμα ότι στο χώρο όπου ιδρύθηκε η μονή έστεκε αρχαίο ιερό ίσως μέχρι και τον 6^ο αιώνα μ.Χ..