Ι. Ν. Αγίου Δημητρίου Λουμπαρδιάρη

Άγιος Δημήτριος, Λουμπαρδιάρης

Μέσα σε ένα κατάφυτο χώρο, επί των οδών Διονυσίου Αρεοπαγίτου και Αποστόλου Παύλου, στους πρόποδες του λόφου του Φιλοπάππου, δίπλα στα υπολείμματα του «Δίπυλου υπέρ των Πυλών», δηλαδή στη νότια πύλη του Διατειχίσματος, του τοίχους που κατασκεύασαν οι Αθηναίοι τον 4ο αιώνα π.Χ. για να αμυνθούν από τους Μακεδόνες, βρίσκεται το εμβληματικό εκκλησάκι του Αγίου Δημητρίου γνωστού ως «Λουμπαρδιάρη» ή «Βομβαρδιάρη». 

Σύμφωνα με ιστορική παράδοση, την οποία διασώζει ο Δημήτριος Καμπούρογλου, κατά τα χρόνια της Τουρκοκρατίας, οι Χριστιανοί συνέχιζαν να εορτάζουν με ευλάβεια τη μνήμη του Αγίου Δημητρίου. Τον Οκτώβριο του 1658, ο τότε αγάς των Αθηνών Γιουσούφ σχεδίαζε να κανονιοβολήσει από τα Προπύλαια της Ακρόπολης το ναό και το εκκλησίασμα που είχε συγκεντρωθεί για την πανήγυρη με μία λουμπάρδα, δηλαδή ένα μεγάλο πυροβόλο. Τα σχέδιά του ναυάγησαν όταν ξέσπασε καταιγίδα και ένας κεραυνός ανατίναξε την πυριτιδαποθήκη στο πυροβολείο των Προπυλαίων, με αποτέλεσμα να βρουν το θάνατο ο αγάς και η οικογένειά του. Έκτοτε, ο ναός πήρε την προσωνυμία «Λουμπαρδιάρης». 

Δεν υπάρχει συμφωνία ως προς το χρόνο ανοικοδομήσεως του ναού. Κατά μία εκδοχή ο ναός χτίστηκε κατά τους χρόνους της Τουρκοκρατίας όμως, κάποιοι επιστήμονες τοποθετούν τον ναό στον 9ο αιώνα μ.Χ.. Το μόνο σίγουρο είναι ότι το αρχικό κτίσμα υπέστη πολλές αλλαγές στο πέρασμα των ετών. 

Πρόκειται για θολωτή, μονόκλιτη βασιλική. Στο βόρειο και το νότιο τοίχο έχει δύο τυφλά τόξα και άλλα δύο εγκάρσια, τα οποία συγκρατούν την ημικυκλική οροφή, η οποία είναι καλυμμένη με πέτρινες πλάκες. Μεταγενέστερα, ο ναός επεκτάθηκε προς τα δυτικά. Στη σημερινή του μορφή, ο ναός είναι οικοδόμημα του 20ου αιώνα. Το 1955 πραγματοποιήθηκαν εργασίες αναστήλωσης καθώς και συντήρησης του ναού από τον αρχιτέκτονα Δημήτριο Πικιώνη. Ο Πικιώνης ασχολήθηκε και με την εξωτερική μορφή του Αγίου Δημητρίου. Κόσμησε τους εξωτερικούς τοίχους με γεωμετρικά σχέδια κατασκευασμένα από ένα κράμα ποικίλων σπαραγμάτων από μάρμαρο και κεραμικά.  

Το 1987 ξεκίνησε ο καθαρισμός και η συντήρηση των τοιχογραφιών, ο οποίος ολοκληρώθηκε το 1992. Κατά τη διάρκεια των εργασιών, στο κτιστό τέμπλο αποκαλύφθηκε γραμμένο με βυζαντινά γράμματα το κοντάκιο των θυρανοιξίων της 13ης Σεπτεμβρίου: «ΟΥΡΑΝΟΣ ΠΟΛΥΦΩΤΟΣ Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ ΑΝΕΔΕΙΧΘΗ ΑΠΑΝΤΑΣ ΦΩΤΑΓΩΓΟΥΣΑ ΤΟΥΣ ΠΙΣΤΟΥΣ, ΕΝ Ω ΕΣΤΩΤΕΣ ΚΡΑΥΓΑΖΟΜΕΝ: ΤΟΥΤΟΝ ΤΟΝ ΟΙΚΟΝ ΣΤΕΡΕΩΣΟΝ, ΚΥΡΙΕ». 

Η εικονογράφηση του ναού τοποθετείται το 1735. Σε αρκετά σημεία οι τοιχογραφίες παρουσιάζουν κενά και δεν σώζονται σε καλή κατάσταση. Στη δεξιά πλευρά του τέμπλου εικονίζεται ο Ιησούς Χριστός, ο Ιωάννης ο Πρόδρομος, ο Άγιος Σπυρίδωνας και οι Αθηναίοι αδελφοί Σωφρόνιος και Βαρνάβας. Στην αριστερή πλευρά, παρατηρεί κανείς την Θεοτόκο και τον Άγιο Δημήτριο το Μυροβλήτη, μέσα σε αψίδα. 

Η Αγία Τράπεζα στηρίζεται σε αρχαίο κίονα, ενώ άλλοι δύο κιονίσκοι βρίσκονται στο προαύλιο της κυρίας εισόδου. Επάνω στον ένα κίονα αναγράφεται με εσώγλυφη μεγαλογράμματη γραφή: «ΒΕΡΕΝΙΚΗ ΙΣΙΔΩΡΟΥ ΜΗΛΙΣΙΑ ΜΑΙΝΑΝΔΡΟΥ ΑΙΘΑΛΙΔΟΥ ΓΥΝΗ» και στον έτερο κίονα: «ΠΑ(…)ΑΣ ΔΗΜΑΡΧΟΥ ΠΑΛΛΗΝΕΩΣ ΓΥΝΗ».